SỰ THÍCH ỨNG CỦA KẾ TOÁN VIÊN TRONG MÔI TRƯỜNG TRÍ TUỆ NHÂN TẠO

 

Đỗ Thị Thu Thuỷ*

*Phân hiệu Đại học Thủy Lợi

 

Tóm tắt

Hiện nay, có lẽ là thời đại của trí tuệ nhân tạo (AI), máy tính có thể cung cấp một cách hiệu quả và chính xác một lượng lớn dữ liệu tài chính. Liệu tình trạng kế toán đối mặt với việc bị đào thải có được nhiều người quan tâm? Bài viết này sẽ tập trung vào cách sử dụng AI để tránh gian lận kế toán, tạo ra tác động tích cực đến chất lượng thông tin kế toán, AI sẽ không gây ra thất nghiệp hàng loạt. Phần cuối của bài viết, sẽ nhấn mạnh bức tranh toàn cảnh về AI, nhân viên kế toán (NVKT) nên cải thiện khả năng của chính mình và trở thành một nhân sự có trình độ toàn diện.

Từ khóa: trí tuệ nhân tạo; kế toán viên, nghề kế toán.

Abstract

Today is probably the age of artificial intelligence (AI), computers that can efficiently and accurately provide large amounts of financial data. Whether the accounting status facing being fired is of great interest to many people. This article will focus on how to use artificial intelligence to avoid accounting fraud, create a positive impact on the quality of accounting information, artificial intelligence will not cause mass unemployment. The last part of the article will emphasize the big picture of artificial intelligence, accountants should improve their own abilities and become a fully qualified personnel.

Keywords: artificial intelligence; accountant, accounting profession.

JEL: M15, M4, M41.

Giới thiệu

Theo Tổ chức McKinsey Global, khoảng 400 triệu đến 800 triệu việc làm ngày nay sẽ được tự động hóa vào năm 2030, dẫn đến sự bùng nổ của thị trường lao động. Trong những năm gần đây, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ AI đã thu hút sự quan tâm của toàn thế giới. Với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ AI, cho thấy AI có tác động đến hầu hết mọi nơi trên thế giới, từ sự thay thế đơn giản tới phức tạp, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của con người. Theo McKinsey Global, rất có thể hầu hết công việc sẽ được giao cho robot trong 20 năm tới, bao gồm cả sản xuất cấp thấp, bán hàng và kế toán. Do đó, những người hành nghề kế toán là một trong những nhóm sẽ bị ảnh hưởng bởi AI.

Nguồn gốc và nguyên tắc của AI

Thuật ngữ AI lần đầu tiên được đưa ra tại Hội thảo Dart Mouth, 1956. Kể từ đó, các nhà nghiên cứu đã phát triển nhiều lý thuyết và nguyên tắc, đồng thời khái niệm AI cũng được mở rộng. AI về bản chất là sự mô phỏng quá trình suy nghĩ và thu nhận thông tin. Mô phỏng tư duy của con người, có thể được thực hiện theo 02 cách: đầu tiên, mô phỏng cấu trúc có thể bắt chước cơ chế cấu trúc của não người và tạo ra một cỗ máy "giống não"; loại thứ hai được gọi là mô phỏng chức năng, sẽ tạm thời loại bỏ cấu trúc bên trong của não người và mô phỏng từ quá trình chức năng của nó. Máy tính điện tử hiện đại, là một mô phỏng chức năng tư duy của não và quá trình thông tin.

Tác động của AI đến công việc kế toán

Trong thời đại AI, nhiều công việc kế toán được thực hiện bởi phần mềm kế toán, NVKT truyền thống sẽ để lại một số công việc phức tạp hơn cho phần mềm kế toán hoàn thiện. Điều này sẽ cải thiện đáng kể hiệu quả làm việc, giảm thiểu sai sót trong công việc, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp (DN) và thúc đẩy sự chuyển đổi của ngành kế toán.

Tránh khả năng gian lận tài chính

Trong các vị trí kế toán truyền thống, các vị trí không tương thích thực sự không được tách biệt, đặc biệt là ở các DN vừa và nhỏ, NVKT sẽ tiếp cận cả dòng tiền và sổ sách kế toán, do đó sẽ xảy ra tình trạng gian lận tài chính, tạo cơ hội để trục lợi cá nhân. Gian lận này sẽ gây tổn hại đến các bên có lợi ích liên quan như cổ đông và không có lợi cho sự phát triển lâu dài của DN. Tuy nhiên, trong môi trường của AI, một lượng lớn công việc kế toán và các công việc khác sẽ được giao cho máy tính thực hiện, NVKT chỉ cần xem lại nó. Cuối kỳ, hệ thống sẽ tự động tất toán hóa đơn và thực hiện quyết toán. Trong hệ thống kế toán, mỗi NVKT có những đặc quyền riêng, có tài khoản và mật khẩu khác nhau, có sự phân biệt trách nhiệm rõ ràng, nên ở một mức độ nhất định thì điều này sẽ làm giảm khả năng gian lận tài chính.

Nâng cao chất lượng thông tin kế toán

Ở vị trí kế toán truyền thống, từ việc lập chứng từ kế toán, ghi sổ sách kế toán, cho đến việc lập báo cáo kế toán, NVKT phải làm và kiểm tra tất cả các thủ tục này. Tuy vậy, một mặt tốn nhiều nhân lực, vật lực, tài chính, hiệu quả thấp, không hoàn thành công việc như dự kiến, dù hoàn thành đúng thời hạn thì cũng cần phải có thời gian làm thêm giờ; mặt khác nữa là do làm việc nhiều giờ nên khó tránh khỏi sự mệt mỏi và sai sót, dẫn đến sai lệch thông tin kế toán. Khi DN sử dụng phần mềm kế toán để làm công tác kế toán, mọi thủ tục tài chính có thể được hoàn thành kịp thời, nâng cao hiệu quả công việc. NVKT chỉ cần thực hiện công việc kiểm tra trong hệ thống kế toán. Mặt khác, bằng cách sử dụng phần mềm kế toán, NVKT chỉ cần nhập dữ liệu, sau đó giao cho máy tính, mặc dù cũng có thể xảy ra sai sót khi NVKT cố gắng nhập số liệu tài chính. Tuy nhiên, nếu nhập sai dữ liệu, hệ thống phần mềm kế toán sẽ tự động báo lỗi, điều này sẽ giảm thiểu sai sót khi làm việc, nâng cao chất lượng thông tin kế toán.

Thúc đẩy cải cách kế toán truyền thống

Trong nghề kế toán truyền thống, nhiệm vụ công việc của NVKT được phân chia theo quy trình nghiệp vụ. Nhưng trong điều kiện AI, AI sẽ thay thế công việc kế toán truyền thống, cải thiện hiệu quả công việc rất nhiều, thay đổi phương thức, tách bạch công việc kế toán truyền thống, điều này sẽ giúp NVKT nâng cao năng lực và chất lượng công việc của bản thân. Điều này cũng sẽ tối ưu hóa việc thiết lập các báo cáo kế toán, tối ưu hóa cấu trúc và thay đổi chế độ làm việc thực tế. Đồng thời, AI có thể xuất hiện những vấn đề mới trong ngành kế toán, để có thể đưa ra các giải pháp mục tiêu. Khi việc ứng dụng AI trong ngành kế toán ngày càng sâu rộng, các vị trí kế toán truyền thống không cần quá nhiều nhân viên là một sự thay đổi rõ ràng. Việc sử dụng máy vi tính, cho đến nay, nó đã được thương mại hóa, được sử dụng bởi tất cả các loại hình tổ chức kế toán, buộc những công việc ghi chép kế toán đơn giản ban đầu được thay thế bằng AI, do đó hầu hết các vị trí của NVKT không còn cần thiết.

Tác động của AI đối với kế toán

Với việc tự động hóa toàn bộ quy trình kế toán, ra quyết định thông minh và chia sẻ dịch vụ kế toán, quy trình công việc kế toán cơ bản sẽ chuyên nghiệp hơn và một số lượng lớn các công việc thủ tục cơ bản sẽ được thay thế bằng hệ thống thông tin kế toán, dẫn đến việc chuyển đổi nhân sự kế toán. Nghĩa là, từ việc lập chứng từ, ghi sổ nhật ký, sổ cái, sổ chi tiết,… sang đánh giá có giá trị hơn và chuyên nghiệp hơn, dựa trên phân tích dữ liệu lớn và khai thác dữ liệu như kế toán quản trị. Với sự gia tăng của thông tin và chi phí nhân sự, cùng với sự gia tăng của dữ liệu lớn, rất có thể giảm số lượng NVKT. Sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ, dẫn đến AI đang dần thay thế một số bộ phận nhân sự kế toán. Trong trường hợp này, DN sẽ giảm dần nhu cầu về nhân lực trong bộ phận kế toán, làm cho nhân sự kế toán đối mặt với khủng hoảng đào thải.

Trên thực tế, NVKT không cần phải hoảng sợ, miễn là họ không còn sử dụng cách làm việc cũ nữa thì việc chuyển đổi sang kế toán tự động đối với hầu hết các kế toán viên thực sự là một tin tốt. Cái gọi là "kế toán máy" dùng để chỉ các NVKT sử dụng công nghệ tự động hóa, để thực hiện các nhiệm vụ nhập dữ liệu tốn thời gian, dư thừa, lặp lại và tương tác với công nghệ tự động hóa đó. Trong khi sử dụng các công nghệ tự động hóa này, chúng giúp DN đưa ra các quyết định kinh doanh. Điều quan trọng là làm thế nào mọi người có thể tận dụng tốt công nghệ mới, để làm cho nó có giá trị hơn trong thời gian dài. Khi quá trình tự động hóa bắt đầu thay thế các công cụ kế toán trước đây, nhiệm vụ của kế toán sẽ không còn chỉ là sao chép dữ liệu nữa mà còn phải phân tích, diễn giải, báo cáo cho bộ phận quản lý. Trong thời đại mới này, kế toán không còn là những người chỉ biết sử dụng các công cụ mà phải là một bộ phận quan trọng, trong việc cung cấp giải pháp cho người quản lý.

Bài báo này phân tích sâu hơn về tính không thể thay thế của kế toán, từ hai lĩnh vực chính của hệ thống kế toán là kế toán tài chính và kế toán quản trị.

Kế toán tài chính

Nợ phải trả

Nợ phải trả được hình thành từ các giao dịch hoặc sự kiện trong quá khứ của một DN, dự kiến sẽ dẫn đến các lợi ích kinh tế từ các nghĩa vụ hiện tại của DN. Ghi một con số như một khoản nợ phải trả, trước hết cần xác định xem nó có đáp ứng định nghĩa về nợ phải trả hay không, NVKT sẽ phải sử dụng kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm để đánh giá DN. Đồng thời, phải thực hiện nghĩa vụ theo điều kiện hiện tại, phân tích cho tương lai gần sẽ dẫn đến lợi ích kinh tế của DN và có thể chứng minh rằng, số tiền được tạo ra từ các giao dịch hoặc hiện tượng trong quá khứ. Máy móc không thể thực hiện công việc hoàn toàn độc lập, bởi vì nó không thể cảm nhận những thay đổi trong DN từ bên trong và bên ngoài.

Ví dụ: DN sẽ lập kế hoạch tái cấu trúc, nếu không thể tính toán đúng thời hạn chi phí ước tính cho các nghĩa vụ tái cấu trúc, điều này sẽ che giấu khoản nợ của công ty, cũng tạo ra ảnh hưởng đến các hoạt động tài chính trong tương lai của công ty.

Ước tính kế toán

Ước tính kế toán là xét đoán của DN về các giao dịch hoặc sự kiện có kết quả không chắc chắn, trên cơ sở thông tin được sử dụng gần đây. Ước tính kế toán là do NVKT thu thập thông tin, một số giao dịch và sự kiện không thể quyết định ngay lập tức, họ cần phải tính đến sự không chắc chắn của môi trường, một số ước tính kế toán sẽ được thay đổi do sự thay đổi của môi trường, vì vậy nó có thể cung cấp thông tin kế toán đáng tin cậy hơn. Ví dụ, khi một DN tăng dự phòng phải thu khó đòi bằng 08% số dư các khoản phải thu, thì DN sẽ tăng tỷ trọng dự phòng phải thu khó đòi và giảm lợi nhuận khi DN thiếu hụt dòng tiền. Rủi ro đối với cổ đông và nhà đầu tư không được thể hiện đầy đủ và khách quan, nếu công ty không báo cáo khoản dự phòng nợ phải thu khó đòi tăng thêm. Công thức hiện tại của AI chỉ có thể thực hiện bằng cách sử dụng một số bộ tính toán nhất định, nó sẽ cần NVKT ra quyết định theo sự thay đổi của môi trường bên ngoài, nó cũng minh họa cho NVKT tham gia vào việc ra quyết định của DN.

Từ hai khía cạnh của khoản nợ phải trả và ước tính kế toán nêu trên, từ hạch toán kế toán đến lập báo cáo tài chính không chỉ đơn giản là điền vào nghiệp vụ mà cần NVKT sử dụng kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm làm việc của mình, kết hợp với các chuẩn mực kế toán, các luật và quy định có liên quan, nhằm cung cấp thông tin tài chính trung thực và khách quan cho người sử dụng. AI sẽ hỗ trợ và thu thập dữ liệu, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật cho quá trình phân tích dữ liệu, công việc kế toán lặp đi lặp lại sẽ được thay thế bằng máy móc nhưng khi phản ứng với môi trường, quyết định cuối cùng vẫn do NVKT đưa ra.

Kế toán quản trị

Dự báo kinh doanh

Kế toán quản trị dựa trên dữ liệu quá khứ và hiện tại, lý thuyết liên quan và mô hình toán học về hoạt động kinh doanh tương lai của DN đưa ra dự báo, dựa trên thông tin đó người quản lý đưa ra quyết định kinh doanh. Những dự báo này là kết quả của việc kết hợp trong các tình huống bên ngoài hiện tại và xu hướng phát triển trong tương lai, kết hợp phân tích định tính và phân tích định lượng, phân tích sự thay đổi tâm lý của người tiêu dùng và sự thay đổi của thị phần,… Khi thị trường thay đổi, kế toán quản trị cần phải sửa đổi kết quả dự đoán ban đầu, để đảm bảo rằng kết quả dự đoán là tốt nhất có thể trong điều kiện thực tế.

Quá trình ra quyết định kinh tế

Khi hoạch định các hoạt động kinh doanh trong tương lai của DN, sẽ có nhiều lựa chọn thay thế. Kế toán quản trị đòi hỏi phải phân tích hợp lý, so sánh ưu nhược điểm của các phương án và lựa chọn phương án tốt nhất.

Ví dụ: khi đưa ra các quyết định về tính năng của sản phẩm, so sánh các tính năng của sản phẩm và giá thành, giá trị tính toán, cải tiến công nghệ sản xuất hoặc cố gắng giảm chi phí nguyên vật liệu, để đạt được giá thành mục tiêu của DN.

AI không thể hiểu được mối tương quan tiềm tàng giữa các hoạt động sản xuất và vận hành, thông qua nhận thức, quy nạp và suy luận thông thường như con người, vì vậy nó không thể thay thế nhân lực tài chính tham gia vào quá trình ra quyết định kinh tế.

Thẩm định và đánh giá hiệu quả hoạt động

Khi DN phát triển đến một quy mô nhất định, quyền sở hữu và quản lý sẽ lần lượt thuộc về cổ đông và người quản lý, đồng thời có mối quan hệ chính chủ - người đại diện. Để đánh giá xem, liệu các nhà quản lý có tối đa hóa tài sản của cổ đông như mục tiêu của họ hay không, người quản lý có tư lợi cá nhân hay không, lúc này thông tin kế toán cung cấp sẽ đánh giá hiệu quả hoạt động quản lý. Hầu hết các hoạt động quản lý của DN đều không thể tách rời sự tham gia của kế toán quản trị, từ khâu lập dự toán, ra quyết định, cho đến đánh giá kết quả hoạt động của nhà quản lý. AI có thể cung cấp thông tin, xây dựng mô hình và mô phỏng môi trường tương lai để giúp kế toán quản trị hoàn thành nhiệm vụ, nhưng nó không thể thay thế hoàn toàn kế toán quản trị để đưa ra các quyết định quản lý.

 

Sự thích ứng của kế toán đối với tác động của AI

Mặc dù AI không thể thay thế hoàn toàn kế toán nhưng kế toán cũng nên chủ động ứng phó với tác động của AI. Vì vậy, người làm kế toán cần không ngừng học tập để nâng cao nghiệp vụ, đồng thời tham gia vào công tác quản lý, để tự mình trở thành một kế toán viên thông minh.

Đầu tiên, cần nâng cao năng lực chuyên môn: chuẩn chỉnh về chuyên môn kế toán, vững về nghiệp vụ và đạt phẩm chất nghề nghiệp. Có nghĩa là, đủ năng lực về kế toán, báo cáo tài chính và thuế, để xử lý tất cả các nghiệp vụ phát sinh trong DN, đây là điều quan trọng nhất trong nhiều khả năng của kế toán viên. Vì vậy, NVKT hãy không ngừng học hỏi và nâng cao năng lực của mình.

Thứ hai, kỹ năng quản lý: học cách quản lý nhóm và đặt nền tảng tốt, để cải tiến trong tương lai. Việc nắm vững các kỹ năng quản lý, có thể không ảnh hưởng nhiều đến kế toán trong ngắn hạn nhưng kế toán sẽ nhận ra tầm quan trọng của nó, khi họ đảm nhận các vị trí quản lý từ trưởng phòng trở lên.

Thứ ba, kỹ năng máy tính: điện toán đám mây là dấu ấn của kỷ nguyên dữ liệu lớn. Tầm quan trọng của máy tính được thể hiện trong tất cả các lĩnh vực, trong đó có kế toán. Vì vậy, ngoài một số thao tác máy tính đơn giản, kế toán phải nắm vững một số kỹ thuật lập trình máy tính nhất định, để nâng cao khả năng xử lý số liệu của bản thân.

Thứ tư, khả năng phân tích: đó là khả năng đọc các báo cáo và kiểm soát rủi ro một cách dễ dàng. Kế toán có thể phân tích nhiều thông tin tài chính, thông qua báo cáo kế toán. Vì vậy, việc phân tích và đánh giá rủi ro một cách hợp lý và chính xác, là vô cùng quan trọng.

Thứ năm, khả năng ra quyết định: tức là khả năng đánh giá chính xác chất lượng của một dự án và cải thiện khả năng ra quyết định một cách nhanh chóng. Trong quá trình làm việc, NVKT cần có trách nhiệm quản lý tài chính, căn cứ vào môi trường kinh tế để xác định điều kiện cạnh tranh, kết hợp với tài chính, cung cấp tài liệu tham khảo cho DN về các quyết định.

Thứ sáu, khả năng dự đoán: có nghĩa là có kế hoạch tổng thể về chi phí, dễ dàng đối phó với năng lực tài chính. Theo dõi chi phí, đưa ra lời khuyên có giá trị để giảm chi phí của DN, dự đoán xu hướng kinh tế trong tương lai và mức độ rủi ro của DN.

Thứ bảy, khả năng tư duy: nó là cần thiết để tổng kết và nâng cao khả năng. Ví dụ, suy nghĩ để tránh thuế cho DN một cách hợp lý, làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng các quỹ. Điều này sẽ cho phép, các nhà quản lý thấy được giá trị của bạn đối với DN.

Thông tin kế toán sẽ mang lại những thay đổi lớn cho hoạt động quản lý bên trong và sự tồn tại, phát triển bên ngoài của DN. Để thích ứng với sự phát triển của AI, việc chuyển đổi từ công việc kế toán sang công việc quản lý và kế toán phải được hoàn thành, bằng cách trau dồi các năng lực tài chính và kế toán tổng hợp. Nhân tài kế toán cần nắm rõ lý thuyết và thực hành kế toán, giỏi công nghệ thông tin. Đồng thời, phải thành thạo nghiệp vụ kế toán, thuế, kiểm soát nội bộ, quản lý tài chính, bảo hiểm và các lĩnh vực liên quan đến kế toán trong lĩnh vực này.

Kết luận

Sự xuất hiện của AI, là kết quả của sự phát triển kinh tế và xã hội. AI đã thay đổi cách làm việc kế toán truyền thống nhưng nó sẽ không đặt dấu chấm hết cho kế toán. Sự xuất hiện của AI là cơ hội chứ không phải thách thức, đối với ngành kế toán và những người làm kế toán.

Sự xuất hiện của AI, đã khiến một số kế toán viên mất việc nhưng về lâu dài nó không thể thay thế được kế toán viên. Điều này đòi hỏi nhân sự kế toán phải có cái nhìn tích cực về AI, không ngừng nâng cao năng lực toàn diện, chuyển đổi từ nhân sự kế toán truyền thống sang loại hình quản lý, nhân sự kế toán cao cấp.

Kế toán cần chủ động, thích ứng với sự phát triển của xã hội; linh hoạt đổi mới, nâng cấp bản thân và không ngừng cập nhật kiến thức, để trở thành một kế toán chất lượng cao không thể thay thế.

 

Tài liệu tham khảo

1. Aytaç, A., Eker M., 2017, The Role of ERP in Advanced Managerial Accounting Techniques: A Conceptual Framework, Business and Economics Research Journal, Volume 8, Number 1.

2. Cellan-Jones, R 2014, ‘Stephen Hawking warns artificial intelligence could end mankind’, BBC News, media release, 2 December, viewed 7 February 2018, http://

www.bbc.com/news/technology30290540

3. Gunasekaran, A., Sarhadi, M., 1998, Implementation of activity-based costing in manufacturing, Int. J. Production Economics, 5657, 231-242.

4. Meigs, R. F., Meigs, W. B., Meigs, M. A., 1995, Financial accounting, 8th

edition

5. Malinic, S., Todorovic, M., 2012, How Does Management Accounting Change under the Influence of ERP?, Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 25:3, 722-751, DOI: 10.1080/1331677X.2012.11517531

6. Rom, A., Rohde, C., 2007, Management accounting and integrated information systems: A literature review, International Journal of Accounting Information Systems.

7. Wylie, L., 1990, ERP: a vision of next generation MRP II. Computer integrated manufacturing. Scenario, Gartner Group, Stamford, CT, Internal report 12 Apr 1990, S-300–339.

Nguồn:tapchiketoan