Định hướng hoàn thiện hành nghề dịch vụ kế toán đáp ứng yêu cầu hội nhập trong điều kiện hiện nay

Hiệp định khung thống nhất khu vực được đại diện các nước thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam á - ASEAN ký kết ngày 15/12/1995 (Chính phủ Brunei Darassulam, Cộng hòa Indonesia, Malaysia, Cộng hòa Philippines, Cộng hòa Singapore, Vương quốc Thái Lan, Cộng hòa xã hội Chủ nghĩa Việt Nam) với 14 điều quy định về các vấn đề về dịch vụ, trong đó có chuyển giao, thừa nhận lẫn nhau về chứng chỉ hành nghề kế toán trong khu vực. Có thể tóm tắt lộ trình thừa nhận lẫn nhau như sau:

-        Giai đoạn 1 (2015-2016): thành lập ủy ban giám sát và hình thành văn phòng, báo cáo đánh giá chứng chỉ kế toán ASEAN (dự thảo báo cáo đánh giá chứng chỉ kế toán ASEAN và lưu hành để lấy ý kiến các thành viên, tổng hợp các ý kiến và trình ủy ban chứng chỉ kế toán ASEAN, chỉnh sửa và hoàn thiện).

-        Giai đoạn 2 (2016-2017): trình bày chuẩn mực và các tiêu chí để làm giảm bớt rào cản, tìm hiểu những rào cản hiện tại và chiến lược giảm nhẹ từng rào cản thông qua báo cáo đánh giá, phê chuẩn báo cáo đánh giá và hình thành chứng chỉ kế toán ASEAN.

-        Giai đoạn 3 (2018-2919): thống nhất, phê chuẩn chứng chỉ kế toán ASEAN và hướng dẫn áp dụng.

Như vậy có thể nói rằng, để đáp ứng được các yêu cầu về chứng chỉ và cung cấp dịch vụ trong khối ASEAN chỉ còn là thời gian ngắn, mang tính chất bắt buộc vì thế chúng ta cần phải triển khai nhanh nếu không sẽ bị loại ra khỏi cuộc chơi thậm chí ngay cả trên “sân nhà”. Cần phải xác định được những thách thức, đưa ra những giải pháp giải quyết là yêu cầu cần thiết.

A.     Về chuyên môn nghiệp vụ: Bài viết chỉ tập trung vào các môn học chuyên ngành liên quan đến kế toán, phục vụ trực tiếp cho kiến thức kế toán, đặc biệt là môn học kế toán. Môn học kế toán cũng có nhiều cấp độ từ cơ bản đến nâng cao và chưa có sự chuẩn hóa thống nhất ở các cơ sở đào tạo trong nước nói riêng và trong khu vực nói chung. Do vậy cần có tiêu chuẩn định lượng nhất định giữa các nước nhằm thực hiện đạt trình độ chung về kiến thức kế toán ở mỗi cấp học, có thể tiếp cận xây dựng chương trình, nội dung theo các mức độ sau:

1. Đối với môn học Kế toán tài chính:

-        Level 1 - Kế toán các yếu tố của quá trình hoạt động kinh doanh: bao gồm Tài sản và sự vận động của tài sản; nguồn vốn và nợ phải trả; doanh thu, chi phí và xác định kết quả. Với mức độ này sẽ trang bị các kiến thức cơ bản về hạch toán và ghi sổ các nghiệp vụ kinh tế tài chính phát sinh phục vụ cho việc lập báo cáo tài chính (BCTC).

-        Level 2 - BCTC riêng: mục đích của BCTC; cơ sở và phương pháp lập BCTC; các đối tượng sử dụng thông tin trên BCTC; mối quan hệ giữa các nghiệp vụ kinh tế phát sinh với các chỉ tiêu trên BCTC. Với mức độ này sẽ trang bị kiến thức về công tác chuẩn bị, lập và trình bày BCTC

-        Level 3 - Các nghiệp vụ điều chỉnh: ngoài các nghiệp vụ thông thường thì còn nhiều nghiệp vụ điều chỉnh như các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán năm; các nghiệp vụ sai sót, gian lận và chữa sổ kế toán; các khoản dự phòng và nợ tiềm tàng

-        BCTC hợp nhất: mục đích của BCTC hợp nhất; đối tượng sử dụng BCTC hợp nhất; nguyên tắc lập và trình bày BCTC hợp nhất; các nghiệp vụ điều chỉnh cơ bản khi lập BCTC hợp nhất (ở cấp độ giản đơn và cấp độ phức tạp)

-        Pháp luật kế toán và đạo đức nghề nghiệp: bao gồm pháp luật kế toán của từng quốc gia (cơ quan ban hành về hệ thống pháp lý về kế toán; các nội dung cơ bản của các quy định về kế toán, điều kiện và quy trình học tập, đăng ký thi và hành nghề,...) và pháp luật kế toán quốc tế (cơ ban ban hành và hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế, của một số quốc gia tiên tiến,…); đạo đức nghề nghiệp kế toán là đòi hỏi bắt buộc.

2. Môn học Kế toán quản trị (KTQT): Có thể tiếp cận theo hai cấp độ đó là:

-        Level 1- KTQT cơ bản: Các vấn đề cơ bản về KTQT như bản chất, mục đích, sự khác biệt so với Kế toán tài chính, KTQT chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm, KTQT xây dựng định mức, lập dự toán,...

-        Level 2 - KTQT nâng cao: Bao gồm các vấn đề về KTQT lựa chọn các phương án kinh doanh; KTQT chiến lược,...

Ngoài ra, các môn học liên quan khác như thuế, tài chính doanh nghiệp, kiểm toán,...  cũng phải có sự đồng nhất.

B.     Về điều kiện tham gia, cấp chứng chỉ và quản lý hành nghề: Điều kiện các ứng viên tham gia của ACCA là đã tốt nghiệp Đại học hoặc Cao đẳng hoặc sinh viên năm 2, 3 & 4 Đại học chuyên ngành (đã hoàn tất những môn chuyên ngành); hoặc có chứng chỉ Kế toán và kinh doanh của ACCA thuộc chương trình FIA; hoặc có chứng chỉ CAT. Điều kiện các ứng viên tham gia ICAEW là không có yêu cầu học viên thi đầu vào, dành cho mọi đối tượng là học sinh tốt nghiệp THPT hoặc sinh viên Đại học hoặc đã tốt nghiệp Đại học hoặc người đã đi làm (hoặc muốn làm việc) trong thế giới kinh doanh và tài chính. Đối với chứng chỉ CPA úc để có thể đăng kí được chứng chỉ CPA úc thì phải làm hồ sơ xét duyệt đầu vào. CPA xét đầu vào theo môn học và bằng cấp (degree và thành tích sau Đại học) của trường Đại học được công nhận. Nếu bạn đang theo học hoặc có bằng ĐH thì sẽ được miễn giảm một số môn Foundation, chuyên ngành Kế toán - Kiểm toán thì sẽ được miễn nhiều nhất. ở Việt Nam điều kiện để đi dự thi chứng chỉ kế toán viên đó là: Có phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, trung thực, liêm khiết, có ý thức chấp hành pháp luật; Có bằng tốt nghiệp Đại học trở lên về chuyên ngành Tài chính, Kế toán, Kiểm toán; Có thời gian công tác thực tế về tài chính, kế toán, kiểm toán từ 60 tháng trở lên, tính từ tháng tốt nghiệp ghi trên quyết định tốt nghiệp đại học hoặc sau đại học đến thời điểm đăng ký dự thi; Nộp đầy đủ, đúng mẫu hồ sơ dự thi và lệ phí thi theo quy định và không thuộc các đối tượng quy định tại Khoản 1 và Khoản 2 Điều 51 của Luật Kế toán. So sánh các quy định, thể hiện các quy định của Việt Nam là chặt chẽ và yêu cầu cao nhất vì bắt buộc phải là cử nhân chuyên ngành liên quan, với quy định chặt chẽ này sẽ dẫn đến số lượng ứng viên đủ điều kiện tham gia dự thi giảm, nên số lượng kế toán viên hành nghề thực tế sẽ thiếu so với nhu cầu, … Bên cạnh đó, khi đã có chứng chỉ thì phải thực hiện các thủ tục đăng ký mới được phép hành nghề, hàng năm phải tham gia cập nhật kiến thức đủ theo yêu cầu. Thực tế hiện nay đã chứng minh, số lượng kế toán viên hành nghề công chứng đang thiếu so với nhu cầu, và sẽ thiếu nhiều hơn nữa khi có sự dịch chuyển dịch vụ kế toán, do thị trường sẽ rộng hơn nên nhu cầu tăng thêm. Giải pháp cần giảm bớt quy định để mở rộng hơn nữa đối tượng tham gia các kỳ thi vì theo như quy định hiện hành về đào tạo Sau Đại học thì sẽ có Thạc sỹ học thuật (đào tạo mang tính lý thuyết, có thể học tiếp lên Tiến sỹ) và thạc sỹ thực hành (đào tạo mang tính thực hành), đây cũng là cách gợi mở để mở rộng các đối tượng có thể tham gia thi kế toán viên.

Việc quản lý hành nghề còn phát sinh các vấn đề đó là đối với các trường hợp kế toán viên của Việt Nam di chuyển tự do sang các nước khu vực để hành nghề dịch vụ hay các cá nhân Việt Nam thành lập công ty dịch vụ kế toán ở các nước khu vực với đội ngũ nhân viên, vừa là Việt Nam vừa là nước sở tại, hay công ty dịch vụ kế toán ở tại Việt Nam có ký hợp đồng vụ việc với nước ngoài nên phải cử kế toán viên hành nghề sang nước đấy thực hiện dịch vụ và ngược lại thì nên được quản lý hành nghề như thế nào? Điều này đòi hỏi, cần có quy định hành nghề thống nhất trong khu vực khi có sự thừa nhận lẫn nhau và dịch chuyển dịch vụ kế toán.

C.     Thời gian và cách thức tổ chức kỳ thi: Nếu như các chứng chỉ quốc tế hiện nay hầu hết đều thi trên máy và diễn ra vào nhiều thời điểm trong năm, thì ở nước ta chỉ được tổ chức một kỳ thi duy nhất trong năm và do cơ quan chủ quản quản lý trực tiếp. Điều này dẫn đến, tính áp lực đối với cả thí sinh và cả với cơ quan chủ quản tổ chức kỳ thi (ra đề, coi thi, chấm thi,...). Vì thế, cần thiết phải xây dựng bộ ngân hàng đề thi rồi tiến hành mã hóa, có cập nhật hoàn thiện hàng năm. Sau đó, có thể lựa chọn một trong hai cách thức tổ chức kỳ thi, đó là tiến hành thi trên máy tính hoặc giao tính chủ động cho Hội quản lý để tổ chức các kỳ thi, với điều kiện có người của cơ quan chủ quản tham gia giám sát. Số các môn đăng ký dự thi là do thí sinh lựa chọn đăng ký, kết quả chưa đạt yêu cầu thì tiếp tục đăng ký thi lại còn các môn đã đạt sẽ được bảo lưu trong khoảng thời gian nhất định theo quy định.

D.     Ngôn ngữ sử dụng khi thừa nhận dịch vụ kế toán: Khi không còn “rào cản, biên giới” trong cung cấp dịch vụ kế toán thì vấn đề ngôn ngữ sẽ được sử dụng như thế nào? Mỗi quốc gia đều yêu cầu sử dụng ngôn ngữ bản xứ mẹ đẻ khi hành nghề cung cấp dịch vụ tại nước đấy, thì vẫn sẽ dẫn đến nhiều khó khăn. Vì thế, cần thiết phải quy định về ngôn ngữ thống nhất sử dụng khi cung cấp dịch vụ, và theo xu thế hiện nay đó là Tiếng Anh - ngôn ngữ quốc tế.

Như vậy, phải khẳng định rằng, khi hội nhập về dịch vụ hành nghề kế toán khu vực đó là các yêu cầu về chứng chỉ hành nghề, quản lý hành nghề,... đều bắt buộc phải tuân theo quy định chung của khu vực. Lộ trình thừa nhận lẫn nhau đã có, vì thế chúng ta cần thiết khẩn trương tiến hành các giải pháp mới có thể đạt được những đòi hỏi của quá trình hội nhập và thừa nhận này như là đồng nhất nội dung về môn học kế toán; Xác định ngôn ngữ sử dụng chung của khu vực; Đồng nhất về đăng ký và quản lý hành nghề, … /.

Tài liệu tham khảo:

1. ACCA (2015), Hội thảo Gia nhập TPP và AEC - thời cơ và thách thức đối với kế toán kiểm toán Việt Nam.
2. Jakarta, ASEAN Integration in Service.
3. http://www.asean.org.

 

Theo Tạp chí Kế toán & Kiểm toán – Bài của PGS. TS Nguyễn Trọng Cơ * Học viện Tài chính